Srbija je bila evropska zemlja već početkom 20. veka: Počeci svih oblasti moderne privrede

Devetnaesti vek je bio vreme uspešnog napretka Srbije, koja je početkom 20. veka, iako još nedovoljno razvijena, već bila evropska zemlja, objavio je Republički zavod za statistiku (RZS) u publikaciji "Statistika o Kraljevini Srbiji od 1876. do 1912. godine".

Tokom 19. veka zabeležen je velik porast broja stanovnika, navodi RZS i podseća da je 1878. godine, kada je Srbija stekla državnu samostalnost, već imala statističku službu sposobnu da pouzdano pruža obaveštenja o promenama u broju stanovnika.

Kako se navodi, na teritoriji beogradskog pašaluka, koji je postao jezgro moderne srpske države, 1803. godine živele su 333 hiljade stanovnika. Zajedno sa područjem kasnije pripojenih nahija, taj broj je pred početak Prvog srpskog ustanka iznosio 477.000 ljudi.

Prema popisu iz 1910. godine, na istom tom području, koje je obuhvatala takozvana obrenovićevska Srbija, broj stanovnika dostigao je 2.350.000, a zajedno sa teritorijama oslobođenim 1878. godine, čak 2.765.000.

Prema procenama objavljenim u publikaciji, slom Prvog srpskog ustanka doveo je do iseljenja oko 60.000 ljudi u Austriju.

Podela stanovništva na gradsko i "ostalo"

Od početka Drugog srpskog ustanka do objave Hatišerifa 1833. godine broj stanovnika se povećao za 43 odsto, a toliko povećanje se delom duguje useljavanju, jer je Srbija postala privlačna za turske podanike iz okruženja.

Podela stanovništva na gradsko i "ostalo", koje se skoro u celosti odnosi na poljoprivredu, veoma je korisna za proračune o privredi, navodi RZS.

Mada se gradsko povećavalo nešto brže od seoskog, preobražaj seljačkog društva u građansko tekao je sporo, ističe se u publikaciji i dodaje da feudalizam jeste bio ukinut, ali da je susedstvo dva nenaklonjena carstva usporavalo razvoj zemlje.

Dva najveća grada - Beograd i Niš - su 1910. godine okupila skoro trećinu gradskog stanovništva tj. 31 odsto.

Privredno aktivno stanovništvo činilo je 49 odsto

Kako je navedeno, za procenjivanje ekonomskog razvoja dragoceni su i podaci o privredno aktivnom stanovništvu.

Privredno aktivno stanovništvo činilo je 49 odsto u 1900. godini, od kojih je 85 odsto bilo angažovano u poljoprivredi, što pokazuje da je Srbija i tada bila seljačko društvo. Ipak, kako se navodi u publikaciji, ta činjenica mogla bi da ostavi pogrešan utisak o društvu koje se ne razvija.

Pre svega, povećao se ukupni broj stanovnika i popunio oslobođeni prostor.

U vreme ustanaka u Srbiji je na jednom kvadratnom kilometru bilo tek oko 10 stanovnika. U 1834. godini gustina naseljenosti povećava se na 16, pred ratove za nezavisnost na 31 i u 1910. godini na 60 stanovnika po jednom kvadratnom kilometru.

Zatim, napredak je omogućio masovno školovanje omladine. Na početku državne nezavisnosti pismen je bio tek svaki deseti, a 1910. godine već svaki peti.

Povećan broj školovanih na uglednim univerzitetima

Povećao se broj školovanih na uglednim evropskim univerzitetima. U 1910. Beogradski univerzitet, ustanova velikog međunarodnog ugleda, imao je 98 nastavnika i 941 studenta. 
I srednje škole obrazovale su značajan broj kandidata za potrebe privrede i javnih službi.
Najzad, popis iz 1910. godine utvrdio je da je gradsko stanovništvo predstavljalo 13 odsto ukupnog. Varoši su, kako se ocenjuje u publikaciji, još bile "kao kakva ostrva u moru seljačkog okruženja".

Ali, kako se navodi, tu su već postojali počeci svih oblasti moderne privrede i po tome je Srbija bila bitno drukčija nego vek ranije.

"Srbija je i 1910. g. još bila nedovoljno razvijena. Ali, to je već bila evropska zemlja. Društveno stanje iz beogradskog pašaluka bilo je iz korena promenjeno i okrenuto stvaranju građanskog poretka. Za Srbiju je 19. vek bio vreme uspešnog napretka", ističe se u Statistici o Kraljevini Srbiji.

Bonus video:

Instalirajte našu iOS ili android aplikaciju – 24sedam Vest koja vredi