Dragiša Cvetković: Političar čije ime nosi teret istorijskih prekretnica
Posle rata, nova komunistička vlast ga je proglasila ratnim zločincem, konfiskovala mu imovinu i oduzela politička prava. Izbegao je u Francusku, gde je ostatak života proveo u egzilu
Na današnji dan, 15. januara 1893. godine, u Nišu je rođen Dragiša Cvetković, političar i državnik čiji su potezi oblikovali sudbinu Kraljevine Jugoslavije u njenim najturbulentnijim godinama. Rođen u uglednoj porodici, Dragiša je bio sin Jovana Cvetkovića, veterana srpsko-turskih i balkanskih ratova, i Zojice Steriadis, poreklom Cincarke. Njegova mladost, obrazovanje i politička karijera odražavaju složenost vremena u kojem je živeo.
Mladi lider iz Niša
Dragiša Cvetković je odrastao u porodici sa snažnom vojničkom i patriotskom tradicijom. Njegov otac Jovan, rođen u selu Dadinci kod Vlasotinca, učestvovao je u ključnim bitkama Srbije i završio karijeru kao potpukovnik. Majka Zojica bila je obrazovana i poticala iz cincarskog kruga, što je porodici donosilo dodatnu kulturnu širinu.
Školovao se u Nišu, gde je bio aktivan u đačkoj Književnoj družini „Njegoš“. Već tada se pokazao kao organizator i vizionar, što je kasnije primenio u političkom radu.
Uloga u ratovima i emigraciji
Tokom Balkanskih ratova, mladi Cvetković se dobrovoljno prijavio kao bolničar u poljskim bolnicama. Kada je počeo Prvi svetski rat, nalazio se na lečenju u Švajcarskoj, gde se priključio organizovanju pomoći srpskim ranjenicima i studentima. Studirao je u Lozani i Friburu, gde je bio aktivan u udruženjima poput „Skerlića“ i okupljao srpsku omladinu iz Austro-Ugarske i sa Krfa.
Pročitajte još:
Wikipedia
Politički uspon u Nišu
Po povratku u Srbiju 1920. godine, Cvetković je postao istaknuti član političkog i kulturnog života Niša. Bio je urednik lokalnih listova „Napredak“ i „Niški glasnik“, gde je pisao o ključnim političkim pitanjima tog vremena. Kao predsednik Opštine Niške, izabran 1923. godine, pokrenuo je modernizaciju grada i inicirao Prvi kongres gradova Srbije, Južne Srbije i Crne Gore.
Ministar i arhitekta Hrvatskog sporazuma
Na nacionalnom nivou, Cvetković je postao ministar socijalne politike i narodnog zdravlja u vladi Milana Stojadinovića 1935. godine. Njegov rad na reformi zakona o socijalnoj zaštiti, invalidima i radnicima ostao je zapamćen kao jedan od najprogresivnijih u tom periodu.
Wikipedia
Godine 1939. preuzeo je funkciju predsednika vlade Kraljevine Jugoslavije. Njegova najveća politička ostavština je potpisivanje Hrvatskog sporazuma sa dr Vladimirom Mačekom, kojim je formirana Banovina Hrvatska. Ovaj dogovor, iako kontroverzan, bio je pokušaj da se reše srpsko-hrvatski odnosi unutar Jugoslavije.
Sporazum Cvetković-Maček
Dragiša je učestvovao u rušenju vlade Milana Stojadinovića 1939. godine. Posle Stojadinovića, knez Pavle Karađorđević je za novog predsednika vlade Kraljevine Jugoslavije doveo neuticajnog Dragišu Cvetkovića.Do aprila 1939. Cvetković i Vlatko Maček su došli do sporazuma i Cvetković je uspeo je da u novu vladu uključi Hrvate. Izvršio je federalizaciju Jugoslavije putem stvaranja Banovine Hrvatske u dogovoru sa hrvatskim političarem Vlatkom Mačekom. Ovaj dogovor je nazvan Sporazum Cvetković-Maček i nastao je u jesen 1939. godine. Sporazum nije uklonio nepoverenje između Srba i Hrvata, niti su obe strane bile zadovoljne njegovim teritorijalnim odredbama.
Dramatični događaji 1941. godine
Početak Drugog svetskog rata zatekao je Cvetkovića u jednoj od najtežih uloga u jugoslovenskoj istoriji. U februaru 1941. godine, kao premijer, odbio je Hitlerov zahtev da Jugoslavija pristupi Trojnom paktu. Ipak, pod pritiskom, vlada je potpisala protokol o pristupanju 25. marta iste godine.
Dva dana kasnije, izbio je vojni puč koji je srušio njegovu vladu. Cvetković je uhapšen, ali ubrzo pušten na slobodu.
O 27. martu
Privatna arhiva
U emigraciji su pojedini političari i zvaničnici kraljevine Jugoslavije, koji su bili na suprotnim stranama tokom Martovskog puča, napadali jedne druge preko štampe. Odgovarajući na jedan tekst Radoja Kneževića, Cvetković je za 27. mart napisao:
„Bolje rat nego pakt, bolje grob nego rob, bila je parola svih koji su i iz rata i iz groba u panici bežali ka moru, da bi se dočepali najbližeg aerodroma ili eventualnog broda, koji odveo bi ih na neko sigurnije mesto, daleko od ratišta i rata, ostavljajući narod Jugoslavije da bude i rob i grob. Istim putem spasavanja po svaku cenu krenula je cela vlada od 27. marta, a sa njom i g. Knežević je, prethodno potpisavši kapitulaciju trupa, poslao vojsku u logore, narod pod nemačkom, italijanskom, mađarskom, bugarskom i albanskom okupacijom, pod masakr ustaša i građanski rat iz kojeg je proizašla današnja komunistička okupacija Jugoslavije.
Nakon nemačke okupacije, odbio je da sarađuje sa okupacionim vlastima i da preuzme bilo kakvu zvaničnu funkciju u kolaboracionističkoj vlasti. To ga je koštalo slobode, pa je bio zatvoren u logoru na Banjici.
Izgnanstvo i intelektualni rad
Posle rata, nova komunistička vlast ga je proglasila ratnim zločincem, konfiskovala mu imovinu i oduzela politička prava. Izbegao je u Francusku, gde je ostatak života proveo u egzilu. Bio je aktivan u izdavaštvu, uređujući publikaciju Dokumenti o Jugoslaviji, koja je razotkrivala političke događaje pre i tokom rata. Objavio je memoare i brojne tekstove u kojima je pokušao da opravda svoje odluke i ukaže na uzroke propasti Jugoslavije.
Poslednji dani
Dragiša Cvetković je umro 18. februara 1969. godine u Parizu. Sahranjen je na srpskom vojničkom groblju u Tijeu, pored drugih istaknutih srpskih političara, poput generala Petra Živkovića i Bogoljuba Jevtića.
Okružni sud u Nišu je 25. septembra 2009. doneo odluku o rehabilitaciji Dragiše Cvetkovića, kojom je poništena odluka Državne komisije Demokratske Federativne Jugoslavije od 15. septembra 1945. kojom je Cvetković proglašen narodnim neprijateljem i ratnim zločincem. Cvetkovićevom rodnom selu Dadince, pored škole, je 30. juna 2012. godine otkriveno spomen obeležje podignuto njemu u čast.
Bonus video
Instalirajte našu iOS ili android aplikaciju – 24sedam Vest koja vredi
Komentari