Misteriozna freska Svete Petke obnaženih grudi zbunila i sveštenike: Otkriveno neobično delo u "srpskom Notr Damu"!

Na krajnjem istoku Srbije, gde se obronci Stare planine spajaju sa poljima, smestilo se jedno neobično mesto koje kao da je zaboravilo da je vreme uopšte prošlo. 

Selo Donja Kamenica, na četrnaestom kilometru od Knjaževca, kada se krene prema Staroj planini, nosi u sebi čudesnu tišinu, ali i jednu od najzagonetnijih crkava na Balkanu - Bogorodičinu crkvu iz 14. veka.

Kada dođete do nje, nema gužve, nema štandova ni suvenira – samo staro, kamenito zdanje koje tiho stoji tu već više od sedam vekova.

Već na prvi pogled jasno je da to nije tipična crkva kakve ste navikli da viđate, jer se ističu dva vitka tornja koja se uzdižu s obe strane ulaza. 

Neobična arhitektura, nesvakidašnja za pravoslavne crkve u ovom kraju, odmah budi pitanje: ko ju je gradio? I zašto baš ovako?

Foto: 24sedam/K. Obradović

Jasno je da je crkva održavana, ispred su saksije sa zasađenim cvećem. Kako smo saznali, taj posao je preuzela jedna meštanka sela Donja Kamenica koja održava biljke.

Kada kročite unutra, boje na zidovima, iako su prilično izbledele,  dalje pričaju priče o svecima, vladarima i božanskim vizijama. 

Među njima, na jednom mestu, gotovo skriven među svetiteljima, nalazi se prikaz nepoznatog vladara i njegove žene – obučeni u raskošne odežde, sa krunama na glavama. Istoričari se i danas spore oko toga ko su oni: neki kažu da je to srpski vladar Mihajlo Šišman, drugi pominju bugarske despote. A možda je to i neko treći, zaboravljen u magli vekova.

Foto: 24sedam/K. Obradović

Jedinstvena freska - Sveta Petka obnaženih grudi

Crkva, poznata i kao "srpski Notr Dam", zbog svoje neobične arhitekture koja kombinuje vizantijski i romanički stil, datira s kraja 13. ili početka 14. veka.

Većina ljudi koji posete crkvu ne usuđuje se da se popne na njen sprat, do kog vode malene merdevine kroz uski prolaz. A na spratu, crkva krije tajnu jedinstvenu u pravoslavnom svetu.​

Foto: 24sedam/K. Obradović

Freska Svete Petke nalazi se u jednoj od kula crkve i prikazuje svetiteljku sa obnaženim grudima, što je izuzetno retko u hrišćanskoj ikonografiji. Ova freska je deo ciklusa koji prikazuje život i stradanje Svete Petke.​

- Sveta Petka obnaženih grudi je interpretacija životopisca koji je tako video njenu golgotu koju je ona prošla zbog vere. Poznato je da je gola i bosa išla kroz trnje, kroz pustinju... Tom golotinjom je prikazano njeno stradanje i mučeništvo. U antičko i vizantijsko vreme to je prosto bilo normalno, a kada su na naše prostore došle Osmanlije, onda je počelo pokrivanje. I taj uticaj je ostao i do dana današnjeg - rekla nam je freskopisac Danica Jevtić Šišović. 

Foto: 24sedam/K. Obradović

Zašto su freskama iskopane oči?

Dokle ljudska ruka može da dohvati, freske nemaju oči i lica, dok su one na višim pozicijama ostale sačuvane.

Dok su jedni mišljenja da su svecima Turci iskopali oči da ih ne bi gledali, postoji i drugo verovanje. Kažu da su zapravo sami vernici grebali lica fresaka u nadi da će tako izlečiti svoje bolesti, što ukazuje na spoj hrišćanskih i paganskih verovanja u ovom regionu.​

Foto: 24sedam/K. Obradović

Vizantijsko plavo skuplje od zlata

I tu nije kraj neobičnosti ovog senovitog zdanja. U ovoj crkvi može se videti i pravo vizantijsko plavo. Boja koja nosi bogatu simboliku i duboko estetsko značenje u pravoslavnoj umetnosti.

U pitanju je intenzivna, duboka nijansa plave boje, često sa primesama ultramarina ili azura, koja je u vizantijskoj umetnosti imala i simboličku i tehničku vrednost. Ova boja nije bila samo estetski izbor – plava je u Vizantiji simbolisala božanski svet, večnost i duhovno prosvetljenje. Koristila se da označi nebeski prostor, odeću Hrista, Bogorodice i anđela, a često se koristila i kao pozadina na ikonama i freskama kako bi se postigao osećaj svetlosti i dubine.

U svojoj najluksuznijoj formi, vizantijsko plavo dobijano je od poludragog kamena lapis lazuli, koji se uvozio iz današnjeg Avganistana i bio je skuplji čak i od zlata. Zbog toga je ova boja bila rezervisana za najvažnije likove i prizore – upravo kao što je slučaj u crkvi u Donjoj Kamenici.

Na freskama u Donjoj Kamenici, vizantijsko plavo se koristi u prikazima odeždi Bogorodice i svetitelja, kao i u pozadinama, dajući freskama raskoš i dubinu. U kombinaciji sa zlatnim tonovima i detaljima u crvenim i belim nijansama, stvara se utisak svetlosti koja zrači iz same slike – efekat koji je imao i teološku svrhu, jer je simbolisao svetlost carstva nebeskog.

Foto: 24sedam/K. Obradović

Zanimljivo je da i pored toga što su freske u donjoj zoni crkve značajno oštećene, plavi pigmenti u gornjim delovima još uvek odolevaju vremenu – što svedoči o kvalitetu materijala i tehnici tadašnjih majstora.

A koliko je to značajno, govori i podatak da se ova boja može videti u još tri manastira - Visokim Dečanima, Gračanici i Studenici. 

Otkud gotička arhitektura u Donjoj Kamenici?

Bogorodičina crkva u Donjoj Kamenici jedno je od najneobičnijih i najintrigantnijih sakralnih zdanja na Balkanu upravo zbog neobične kombinacije stilova – vizantijske i gotičke arhitekture. Ova fuzija stilova čini je gotovo jedinstvenom u pravoslavnom svetu.

 

 

Osnovni plan crkve je karakterističan za vizantijsku tradiciju: jednobrodna građevina sa pripratom, naosom i oltarskim prostorom sa tri apside. Freske, ikonografija i unutrašnja organizacija prostora su takođe u skladu sa pravoslavnom i vizantijskom umetničkom tradicijom.

Kada se podigne pogled ka gornjim delovima crkve, naročito ka dva tornja zvonika, postaje jasno da nešto odudara od uobičajenog vizantijskog kanona. Tu nastupa gotika.

Uprkos tome što se gotika najčešće povezuje sa katoličkim crkvama u Zapadnoj Evropi, njen uticaj se u 14. veku proširio i ka Balkanu, naročito u zonama kulturnog preplitanja – gde su se susretali Vizantijsko carstvo, srpske srednjovekovne zemlje, Ugarska i Bugarska.

Foto: 24sedam/K. Obradović

Bogorodičina crkva je podignuta najverovatnije između 1320. i 1330. godine, u vreme kada je ova oblast bila pod snažnim uticajem srpskih kraljeva, ali i u blizini granica sa tadašnjom Bugarskom i Ugrskom. Pretpostavlja se da je investitor bio neki visoki plemić (možda i vladar) sa dvorom u blizini, otvoren prema zapadnim estetskim strujanjima.

Bogorodičina crkva u Donjoj Kamenici je pod zaštitom države kao spomenik kulture od velikog značaja i predstavlja značajno mesto za posetioce zainteresovane za istoriju, umetnost i duhovnost Srbije.

Lepa je u sva godišnja doba, a oživi samo kada se obeležava Velika Gospojina 28. avgusta. Tada se skupi svet, a obavi se i služba povodom praznika posvećenog Bogorodici.

Foto: 24sedam/K. Obradović

Crkva je danas pod zaštitom, ali retko posećena. Nema masovnog turizma, vodiča, ni gužve. Ako odlučite da krenete put Donje Kamenice, to će biti put za one koji žele da otkriju ono što većina zaobilazi – tišinu, istoriju i lepotu koja ne traži pažnju.

BONUS VIDEO:

 

 

Instalirajte našu iOS ili android aplikaciju – 24sedam Vest koja vredi