Božanske boje prošlih vekova: Litar vizantijskog plavog vredeo je kao kilogram zlata, a pigment se dopremao iz dalekog Avganistana

Sigurno ste čuli za film Dragana Marinkovića iz 1993. godine "Vizantijsko plavo", koji je napravljen prema priči Milorada Pavića "Vedžvudov pribor za čaj" s Katarinom Žutić i Lazarom Ristovskim. Međutim, malo ljudi zna da postoji istoimena boja. 

Vizantijska plava bila je jedna od najdragocenijih boja srednjeg veka. Njena duboka nebeska nijansa nije bila samo estetski izbor već simbol duhovnosti, čistoće i božanske svetlosti. Ova boja ima fascinantnu istoriju - od svog porekla, preko složene proizvodnje, do njene primene u umetnosti Srbije i Vizantije.

Poreklo i način dobijanja

Vizantijsko plavo dobijalo se iz poludragog kamena lapis lazuli (lazurit, ultramarin), koji je eksploatisan u rudnicima Sar-i-Sang u današnjem Avganistanu. Ovi rudnici bili su jedini izvor lapis lazulija u srednjem veku, što je činilo pigment izuzetno retkim i skupim.

Sam lapis lazuli je složeni mineral koji osim plave boje u sebi sadrži i primese kalcita, sodalita i pirita, koji mu daju tu jedinstvenu upečatljivu nijansu specifične živosti zbog koje se pigment i naziva vizantijsko plava.

Kamen se drobio u fini prah, a zatim bi se se mešao sa zagrejanim čistim pčelinjim voskom, gumiarabikom i kolofonijumom bora. Ova mešavina se potapala u vodu, gde su pigmentne čestice pažljivo izdvajane da bi se dobio pigment najvećeg stepena čistoće, spreman za korišćenje. Ceo proces bio je mukotrpan i dugotrajan, često nazivan "alhemijskim".

Pigment se zatim transportovao karavanskim putevima preko Bliskog istoka, Male Azije i Vizantije, pa sve do srednjovekovne Srbije. Njegova vrednost i retkost odražavali su se i na status naručilaca umetničkih dela koja su koristila ovu boju.

 

 

Upotreba u srpskoj srednjovekovnoj umetnosti

U srednjovekovnoj Srbiji, vizantijsko plavo igralo je ključnu ulogu u freskoslikarstvu i iluminaciji rukopisa. Ova boja krasila je krasi freske u manastirima poput Studenice, Sopoćana, Gračanice i Dečana, gde je korišćena za oslikavanje nebeskog svoda i odežde svetaca.

Njena postojanost kroz vekove svedoči o umeću tadašnjih majstora. Posebno je značajno to što je vizantijsko plavo često korišćeno na freskama s Bogorodicom i Hristom, simbolizujući njihov božanski karakter i duhovnu čistoću.

Pored fresaka, pigment je korišćen i u iluminaciji bogoslužbenih knjiga. U manastiru Hilandaru, na Svetoj Gori, ukrasi i početna slova rukopisa često su obogaćivana ovom bojom, što je doprinosilo njihovoj duhovnoj i estetskoj vrednosti.

Sveti Sava /Wikipedia

 

Cena i simbolika

Cena vizantijskog plavog bila je astronomska – litar ove boje vredeo je koliko i kilogram zlata. Visoka cena odražavala je ne samo složen proces proizvodnje već i simbolički značaj boje. Njena duboka nijansa bila je rezervisana za najvažnije religiozne motive i freske, što je dodatno isticalo bogatstvo i moć srednjovekovne srpske države.

Zanimljivosti o vizantijskom plavom

Simbol neba i duhovnosti: U pravoslavlju je vizantijsko plavo smatrano božanskom bojom koja asocira na nebeski svod i večnost.

Otpornost kroz vekove: Freske oslikane ovom bojom zadržale su svoju intenzivnu nijansu čak i nakon stotina godina.

Uticaj na zapadnu umetnost: Nakon pada Vizantije, ultramarin je postao tražen u Evropi, a koristili su ga i renesansni umetnici poput Mikelanđela i Rafaela.

Zakon o upotrebi: U Vizantiji je upotreba ultramarina bila strogo regulisana, pa su ga smeli koristiti samo za verske motive i carske porudžbine.

Profimedia

 

Vizantijsko plavo nije samo pigment, već simbol umetničke izvrsnosti i duhovnog uzdizanja. Njegova retkost, visoka cena i kompleksan način proizvodnje čine ga jednim od najdragocenijih umetničkih materijala u istoriji. U srednjovekovnoj Srbiji, ova boja ostavila je neizbrisiv trag u umetnosti, simbolizujući vezu između zemaljskog i božanskog.

Danas, vizantijsko plavo ostaje svedočanstvo o umeću i duhovnosti prošlih vekova, zadržavajući svoju magiju i značaj i u savremenom svetu.

BONUS VIDEO:

Instalirajte našu iOS ili android aplikaciju – 24sedam Vest koja vredi